Skąd pochodzi forma pisowni wyrazu "skąd"? Dlaczego przyimki złożone "spod" i "sprzed" zapisujemy jako jedno wyraz, a nie oddzielnie jako "z pod" i "z przed"? Czy nie powinno się zaczynać od "z"? Która forma jest poprawna: "sponad" czy "z ponad"? Czy obie są akceptowalne? A co z zapisem wyrażeń przyimkowych? Język polski może być trudny, ale da się go opanować.
* * *
O pisowni przyimków złożonych wspominałam krótko w innym artykule (tu jest LINK), gdzie opisałam 10 najczęstszych błędów językowych popełnianych przez blogerów i copywriterów.
Dzisiaj zajmę się tym zagadnieniem i postaram się być bardzo precyzyjny. Wyjaśnię, jak konstruować trudne połączenia przyimków z innymi przyimkami oraz z innymi rodzajami wyrazów.
Przyimki – co to za część mowy
PrzyimkiPrzyimki nie występują osobno jako pojedyncze słowa. Co oznacza samo "w" albo "na" bez rzeczownika? Zawsze występują w parze z innym wyrazem: "idę do szkoły", "położyłam na stole", "porozmawiałem z nim".
To nie oznacza jednak, że są nieważne.Bez nich nasz język nie byłby dość precyzyjny.
Na pytanie:
Gdzie są moje buty?
Można odpowiedzieć:
W szafce.
Pod szafką.
Na szafce.
I każda z tych odpowiedzi dokładnie wskazuje, gdzie znajdziemy zgubę. Jak widać przyimki doprecyzowują i znacznie przyspieszają naszą komunikację, bez nich ani rusz.
W mowie mają same zalety i nikomu chyba nie sprawiają problemów. Schody zaczynają się, gdy niektóre z nich trzeba zapisać. Całe szczęście nie wszystkie sprawiają nam problemy w pisowni. Te kłopotliwe są w mniejszości, choć jest ich całkiem sporo. Można wykuć na pamięć ich pisownię. Można też zrozumieć i w ten sposób zapamiętać. Osobiście polecam drugi sposób.
We współczesnej polszczyźnie przyimki, ze względu na pisownię, dzielimy na 3 grupy (wg sjp.pwn.pl).
- Przyimki złożone– choć ich liczba jest ograniczona, to to właśnie one zazwyczaj stwarzają trudności.
- Wyrażenia przyimkowe– To jest najliczniejsza grupa i z nią zazwyczaj nie występują żadne trudności.
- Dawne połączenia przyimkowe, które dziś są zrostami- często zdarza się tutaj błędne zapisywanie; dodatkowym wyzwaniem jest fakt, że możliwe jest różne zapisywanie, zależnie od kontekstu zdania.
Pisownia przyimków złożonych
Przyimki złożoneSłowa złożone, jak sama nazwa wskazuje, składają się z dwóch lub trzech prostych przyimków, które łączą się w jeden nowy wyraz i zawsze zapisujemy je razem.
Nie chodzi tu o błędy pisowni, ale o to, że spółgłoska „z” często jest wymawiana jako spółgłoska „s”. W polskim języku istnieje wiele przypadków, kiedy ta zamiana (ubezdźwięcznienie) ma miejsce.
Na przykład wyrazy:
gaz, chleb, paw
czytamy jako:
[gas, chlep, paf]
Nawet pomimo stracenia dźwięczności podczas wymowy, zachowuje się zapis liter, które odpowiadają spółgłoskom dźwięcznym (z, b, w).
Wielu Polaków zdaje sobie sprawę, że przyimki złożone są tworzone z co najmniej dwóch przyimków prostych.
z + pod —> spod
z + przed —> sprzed
z + po + za —> spoza
z + po + między —> spomiędzy
z + po + nad —> sponad
I dlatego, pamiętając o regule, która mówi, że piszemy „z” mimo wymowy „s” w innych słowach, także w przypadku przyimków złożonych postanowiliśmy zastosować tę regułę.
Przyimków złożonychW polskim języku jest naprawdę ograniczona ilość słów. Można je poznać i opanować.zapamiętać prostą zasadę.
Przyimki złożone zawsze piszemy zgodnie z wymową i łącznie, np.:
ponad, popod, poprzez, spod, spomiędzy, sponad, spoza, sprzed, znad, zza.
Oczywiście, zasada ta odnosi się do łączenia przyimka "z" z pozostałymi wyrazami.
(Nie dotyczy znajdującej się na końcu litery „d” – ona nie zamienia się w pisowni w literę „t”, mimo że tak wymawiamy.)
Ale żeby nie było tak łatwo, mamy tu również wyjątek. Jest nim ostatni z podanych powyżej przykładów. Można spotkać zapis „sponad” ale też „z ponad„. I oba mogą być poprawne, jeśli zostały prawidłowo użyte w danym kontekście.
Przykłady:
Spojrzał na mnie groźnie sponad grubych okularów.
Z ponad trzydziestu uczniów w klasie, tylko sześciu przyszło dziś na zajęcia.
W drugim przypadku "z powyżej" stanowi doprecyzowanie liczebnika, oznacza "z większą ilością niż" i w takim znaczeniu używamy tych przyimków oddzielnie, przy czym "z" nie zmienia się w "s".
Pisownia wyrażeń przyimkowych
Wyrażenia przyimkoweTworzą relacje między innymi wyrazami, łącząc się zarówno z rzeczownikami, jak i z zaimkami, przysłówkami oraz liczebnikami.
Należy zawsze pisać tego rodzaju połączenia osobno od rzeczownika lub innej części mowy.
Przykłady wyrażeń przyimkowych, w których najczęściej spotyka się błędny zapis:
bez wątpienia, beze mnie,
mimo to,
na co dzień,
nade mną, nade wszystko,
poza tym,
spod stołu, spode łba,
sprzed szkoły, sprzede mnie,
w ogóle, w czas (w porę), w przód (do przodu),
za granicą, za mąż, za to,
ze mną,
znad morza
Pisownia dawnych połączeń przyimkowych, które dziś są zrostami
Wiele przyimków połączyło się dawno ze sobą i tworzą zrosty wyrazowe. Niektórych spośród nich używamy dziś bardzo rzadko. Są też używane na co dzień tak często, że nie myślimy o nich jak o zrostach kilu wyrazów.
Przykłady:
dlaczego, dlatego, dopóki, doprawdy, dotąd, dotychczas, nadal, nadaremnie, nadto, naprawdę, naprzeciwko, naprzód, naraz, nareszcie, natomiast, natychmiast, nawet, nawzajem, nazbyt, nieomal, niespełna, omal, oto, otóż, pojutrze, pokrótce, pomału, ponadto, popojutrze, pośrodku, powoli, przedtem, przedwczoraj, wbrew, wcale, wkoło, wówczas, wprawdzie, wprost, wraz, wręcz, wstecz, wszerz, wtem, wzdłuż, wzwyż, zaledwie, zanadto, zanim, zapewne, zaraz, zarazem, zarówno, zatem, zazwyczaj, znienacka, znowu, zresztą.
Oczywiście jako zrosty muszą być pisane łącznie.
Czasem spotykamy rozłączną pisownię powyższych przyimków. Mamy z tym do czynienia, gdy połączenie przyimków nie jest zrostem. Wtedy piszemy je rozłącznie.
Ale skąd mamy wiedzieć, kiedy jest to zrost, który piszemy łącznie, a kiedy to nie jest zrost i piszemy rozdzielnie? Podobnie, jak w przykładzie przyimków „sponad” lub „z ponad” zależy to od kontekstu.
Przykłady:
1 – „dlatego” czy „dla tego”
Jestem chory, dlatego nie mogę pójść na wykłady.
Dla tego studenta była to bolesna lekcja pokory.
2 – „naprawdę” czy „na prawdę”
Zastanawiam się, czy naprawdę tak było.
Nie masz co liczyć na prawdę, on najczęściej ściemnia.
Można zauważyć, że sposób, w jaki używamy wyżej wymienionych przyimków, jest dosyć prosty do zrozumienia i nie powinniśmy mieć trudności z pisaniem łącznym lub rozdzielonym, gdy pamiętamy, że zbitki zapisujemy łącznie.
Istnieje wiele przyimków, z którymi mamy trudności. Oświadczam to z pełną pewnością, ponieważ regularnie zaglądam na różnorodne blogi, gdzie można to zauważyć.
Jak uniknąć takich błędów na blogu
Jakie kroki można podjąć, aby uniknąć tego rodzaju pomyłek na swojej stronie internetowej?
- Współpracować z korektorem/korektorką– Jakie działania podejmują znani blogerzy, aby zadbać o swój wizerunek?
- Pobrać i wydrukować ściągęPrzygotowałam coś specjalnego dla moich czytelników, którzy mają problem z użyciem przyimków i nie chcą wydawać pieniędzy na poprawkę swoich tekstów.
Postanowiłam ułatwić pracę blogerom i blogerkom, którzy chcą poprawić jakość swoich tekstów, nie popełniać tych drobnych, ale dość irytujących błędów i jednocześnie nie poświęcać mnóstwa czasu na szukanie pisowni w słownikach.
Mam dla Was proste i szybkie rozwiązanie: PDF, w którym na jednej stronie są ułożone przyimki i wyrażenia przyimkowe w kolejności alfabetycznej, abyś miał/miała je zawsze pod ręką. Dodatkowo na drugiej stronie dołączyłam przykłady zdań, które pokazują kontekst użycia pisowni łącznej lub rozdzielnej w problematycznych sytuacjach.
Z tą ściągawką w końcu skupisz się na kreatywnej pracy i unikniesz uciążliwego wertowania słowników.
Kliknij w guzik powyżej, pobierz PDF, wydrukuj i korzystaj zawsze, gdy piszesz artykuł.
* * *